Anlatım Özelliklerine Göre Cümleler (7. Sınıf)
1) Nesnel Yargı Bildiren Cümleler: Bu cümlelerde, cümlenin ilettiği yargı, kişiden kişiye değişmez. Herkes için aynıdır. Anlatılanlar; ölçülebilir, kanıtlanabilir nitelikteki kesin gerçekler­dir. Üzerinde yorum yapılamaz, beğenip beğenmeme söz konusu olamaz.

* İç Anadolu Bölgesi'nde yazlar sıcak geçer.

* Lise giriş sınavlarında yüz soru soruldu.



2) Öznel Yargı Bildiren Cümleler: Cümlenin ilettiği yargı, kişiden kişiye değişebilir; yargıyla ilgili yorum yapılabilir, beğenip beğenmeme söz konusu olabilir.

* Bu sınavdaki sorular, öğrenci seviyesini net olarak belirleyecek nitelik­te değil.

* Antalya, dünyanın en güzel kentlerinden biridir.

* Çocuk, futbolda oldukça başarılı



3) Neden - Sonuç Cümleleri: Böyle cümlelerde, birden fazla yargı vardır. Yargılar, birbirine neden-sonuç ilişkisiyle bağlıdır. Yani yargılardan biri nedeni, diğeri de bu nedene bağlı olarak ortaya çıkan sonucu anlatır.

* Televizyonu çok yakından izlediğinden gözleri bozulmuş.

* Acele ettiği için eli ayağına dolaşıyor.

Cümlede neden - sonuç ilgisi "nedeniyle, yüzünden, için" gibi kelimeler veya "-den" ekiyle kurulur.



4) Amaç - Sonuç İlişkili Cümleler: Bir şeyin yapılmasının amacı, başka bir cümlede belirtilir.

* Derse zamanında yetişebilmek için erken çıktım. (Erken çıkmaktaki amacı, derse zamanında yetişebilmektir.)
* Bu yemekleri, sizi doyurmak için hazırladım. (Yemek hazırlamaktaki amacı sizi doyurmaktır.)

"İçin" edatı "neden - sonuç" veya "amaç - sonuç" ilişkisi kurabilir. Bu kelime, cümleye "nedeniyle, yüzünden" anlamını veriyorsa "neden -sonuç" ilişkisi; "amacıyla" anlamını veriyorsa "amaç - sonuç" ilişkisi l kazandırır.



5) Karşılaştırma Cümleleri: İki veya daha fazla kavram, varlık, olay, düşünce, sistem, kişinin ben­zer ya da farklı yönlerini ortaya koyarak onların birbirine göre durumunu belirten cümlelere karşılaştırma cümleleri denir.

* Sinemanın olanakları, tiyatrodan daha fazladır.

* İnsan ruhunu, romandan çok tiyatro etkiler.

* Çocuk, babasından hızlı yürüyor.

* Zaman, paradan değerlidir.



6) Tanım Cümleleri: Bir şeyin ayırıcı özelliklerini açıklayarak onun ne olduğunun belirtilmesidir. Yani "...........nedir?" sorusunun cevabı olan cümleler, tanım cümleleridir.

Tanım cümleleri genellikle "-dır" eki veya "denir" yüklemini içerir. Bu cümleler öznel veya nesnel anlatımlı olabilir.

* Televizyon, zamanımızı boşa harcatan bir iletişim aracıdır. (Öznel ta­nım)

* Zamanı ölçmeye yarayan araca saat denir. (Nesnel tanım)



7) Betimleme Cümleleri: Betimleme, kelimelerle resim yapma işidir. Yazar veya konuşmacı du­yulara seslenir. Gözümüzün önünde bir manzara oluşturmaya uğraşır. Bu­nu yaparken benzetmelerden yararlanılır.

* Eski ve çürük kapı büyük bir gürültüyle açıldı.

* İri, kemikli ve pençe gibi ellerini omzumda hissettim.

* Ağaçlardaki sarı sarı, olgun olgun armutları görünce gözleri yuvaların­dan fırladı.



Doğrudan Anlatım Cümleleri: Birinin sözünü veya cümlesini değiştirmeden alıp kendi cümlemizin içinde kullanma işidir:

* "Peki, akılsız iseler hangi yoldan gidecekler?" diye soracağınızı tah­min etmiyorum.

* "İnsan aklı doğayla savaş halindedir." diyor bir düşünür.

* Andre Gide, son yıllarında, "Artık yaşlandım galiba, anlayamıyorum yeni yazarları." diye yakınıyordu.



9) Dolaylı Anlatım Cümleleri: Birinin sözünü, kendi cümlemizin akışına uydurarak anlatımımızda kul­lanma işidir.

* Akılsız insanların hangi yoldan gideceklerini soracağınızı tahmin etmi­yorum.

* Sait Faik de her şeyin insanı sevmekle başladığını söyler.

* Nurullah Ataç, hastalıkta ağrıları dindiren en iyi ilacın şiir olduğunu, bo­yuna şiir okuduğunu söylüyor.



10) İhtimal (Olasılık) Cümleleri: Bir olayın, oluşumun izleyeceği gidişi, sonucu önceden kestirmeye ça­lışarak ulaşılan yargıdır.

* "Derslerine çalıştı, sınavları kazanabilir." cümlesinde öğrencinin dersle­rine çalışmasından dolayı sınavları kazanacağı tahmin edilmiştir.

* Artık o da gerçekleri anlamıştır.

* Telefon eden o olabilir.



11) Öneri Cümleleri: Bir işin yapılması ya da yapılmamasıyla veya gerçekleştirilip gerçekleştirilmemesiyle ilgili teklif sunan cümlelerdir.

* Bu alanda iz bırakmak istiyorsanız öz­günlüğe önem vermenizi öneririm.

* İsterseniz bu kitabı okuyun.

* Ders çalışırken müzik dinlemeyi deneyebilirsiniz.



12) Ön Yargı (Peşin Hüküm) Cümleleri: Bir olay veya kişiyle ilgili değişik sebeplerden dolayı önceden edindiği­miz olumlu ve olumsuz düşüncelerimizi içeren cümlelerdir.

* Yıllarca ders alsa da yüzmeyi asla öğrenemez.

* Bu işler, senin başına çok sorun çıkaracak.

* Sen hiçbir işi başaramazsın.



13) Varsayım Cümleleri: Gerçekleşmemiş bir durumu gerçekleşmiş gibi kabul ederek görüş bil­diren cümlelerdir.

* Farz edelim ki oraya gittiniz.

* Tut ki istediğin oldu, bu seni mutlu ede­cek mi?

* Düşün ki şimdi baban buraya geliyor, ne yapardın?

* Farz et ki bir sürü balık yakaladın, ne yapardın?



Örnek Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "gerçekte olmayıp öyle sanılan bir du­rum" söz konusudur?

A) Kızı da annesi gibi güzel resimler çiziyor.

B) Ahşap ev, bana, temelinden sallanıyor gibi geldi.

C) Güneş, bulutların arasından çıkacak gibi oldu.

D) Parası pulu yokmuş gibi eski püskü şeyler giyiyor.

Cevap: B


Örnek Soru:

Aşağıdaki cümlelerden hangisi ön yargı bildiren bir cümledir?

A) İsterseniz benimle festivale katılın.

B) Bu havada yaylaya çıkamazsın.

C) Beni sabah soran Ahmet olabilir.

D) Erken kalkabilirsem parkta yürüyeceğim.

Cevap: B